روانشناسی پرورشی نوین(پیاژه)

پیاژه در تاریخ ۹ اوت ۱۸۹۶ در نوشاتل سویس به دنیا آمد و اولین فرزند خانواده بود. مادرش ربکا جکسون و پدرش آرتور پیاژه، استاد دانشگاه در رشته ی ادبیات قرون وسطی بود. در ۱۱ سالگی، وقتی دانش‌آموز مدرسه ی لاتینِ نوشاتل بود، مقاله ی کوتاهی در مورد یک گنجشگ آلبینو نوشت و همین مقاله مقدمه‌ای شد برای یک زندگی سراسر علمی همراه با تألیف بیش از شصت کتاب و چند صد مقاله. در دوران نوجوانی علاقهٔ پیاژه به جانورشناسی بیشتر شد و مقالاتی در مورد نرم‌تنان نوشت.

 پس از اتمام دوران دبیرستان او مشغول به تحصیل در رشته ی علوم طبیعی در دانشگاه نوشاتل شد و از همان دانشگاه دکتری گرفت. در طول این مدت پیاژه دو مقاله ی فلسفی نوشت که خودش از آن‌ها با عنوان کارهای نوجوانی یاد می‌کند.

پیاژه بعد از نیم‌فصلی که در دانشگاه زوریخ به مطالعه ی روانکاوی پرداخت، سوئیس را به مقصد پاریس ترک کرد. در پاریس بود که او نظریه ی مراحل رشد شناختی خود را مطرح کرد. در سال ۱۹۲۱ پیاژه به سوئیس بازگشت و به عنوان رئیس انستیتو رسو در ژنو مشغول به کار شد. در سال ۱۹۲۳ پیاژه و ولنتاین چاتنی با هم ازدواج کردند و حاصل این ازدواج سه فرزند بود. در سال ۱۹۲۹ پیاژه ریاست دفتر بین‌المللی آموزش را قبول کرد و تا سال ۱۹۶۷ در همین سمت باقی‌ماند. در نهایت پیاژه در سپتامبر سال ۱۹۸۰ در ژنو درگذشت.

تعریف رشد:

منظور از رشد یا تحول تغییرات منظم و سازگارانه ای است که از لحظه بستن نطفه تا هنگام مرگ در فرد اتفاق می افتد(وولفلک2004ص24) رشد انسان را میتوان از جنبه های مختلفی مورد برسی قرار داد.

ابعاد رشد:

1-رشد جسمانی

2-رشد شخصیت

3-رشد اجتماعی

4-رشد شناختی

تعریف رشد شناختی:

منظور از شناخت دانستن یاد گرفتن به یاد اوردن فهمیدن و اندیشیدن است. رشد یا تحول شناختی به تغییرات منظمی گفته میشود که در طول زمان در این فرایند ها رخ میدهد.

نظریه رشد شناختی پیاژه:

پیاژه از راه جمع اوری اطلاعات درباره رفتارها و اندیشه های کودکان درصدد بود که به شناسایی اعمال و افکار کودکان و بزرگسالان هر دو دست یابد.

فرض پیاژه این بود که اگر بتواند بفهمد که چگونه دانش  در نزد کودکان ساخته میشود آنگاه خواهد فهمید که دانش چیست زیرا ساختمان دانش ماهییت آن را نشان میدهد.

مفاهیم نظری پیاژه:

1- تعادل یابی

انسان به طور ذاتی علاقمند است بداند که جهان چگونه کار میکند و نیازمند است که در تجربه های خود نظم و قابلیت پیش بینی بیابد.همین نیاز است که پیاژه آن را تعادل مینامد و معتقد است که انسان همواره در جستجوی آن است. منظور از تعادل یک حالت توازن شناختی بین درک ما از جهان هستی و تجربه هایمان است. بی تعادلی نیروی محرک ما در رشد یا تحول است.

2-طرحواره:

ما برای تعادل یابی تجربه هایمان را در الگوهای منسجمی سازمان میدهیم که پیاژه به آنها طرحواره گفته است. طرحواره ها سنگ بناهای تفکر به شمار می آیند.

4-سازمان:

تعادل به دو صورت انجام میگیرد یکی بیرونی است که سازگاری نام دارد دیگری درونی است که سازمان نامیده میشود. بنا به اعتقاد پیاژه سازمان دادن یک تمایل فطری در نزد موجودات زنده است که سبب میشود آنها بتوانند ساختها و تجارب پراکنده خود را در هم ادغام کنند و ساختهای بالاتری را بوجود آورند. این ساختها ممکن است جسمانی باشند یا روحی.

تعامل موجود زنده با محیط به دو صورت :

1-برونی: سازگاری

2-درونی: سازمان  دیده می شود.

سازگاری , جنبه برخورد و سازش با محیط را در تعامل بین فرد ومحیط نشان می دهد .وقتی کودک می آموزد با محیط خود به طور موثر مقابله کند , گویند وی با محیط به سازگاری می پردازد .

پیاژه کودکان را به عنوان دانشمندان محققی می دید که با اشیاء رویداد های محیطشان دست به تجربه می زدند تا ببینند چه اتفاقی می افتد . مشاهدات پیاژه از سه فرزند خودش مبنایی برای این توالی رشد بود . پیاژه با دقت آنها را زیر نظر گرفت و پسر و دو دختر خود را با مسائل روزمره مثل اشیاء پنهان مواجه ساخت.  در نظر پیاژه کودکان 4 مرحله گسترده رشد را طی می کنند .

مراحل رشد پیاژه

پیاژه در اثر نتایج برگرفته از پژوهش های خود ، مرحله ی حسی –حرکتی را به شش خرده مرحله تقسیم کرده است . که عبارتند از:

اول: تولد تا 2 ماهگی (دوره غلبه ی بازتاب های شرطی مانند مکیدن )

دوم:2تا4 ماهگی (دوره جذب تجارب جدید وانطباق و طراحی ساختارهای جدید شناختی مانند شیشه به جای پستا نک وگرفتن اسباب بازی.

سوم:4تا8ماهگی دوره درک علت و معلول های ساده و هماهنگی حواس بینایی و لامسه

چهارم: 8تا12 ماهگی (دوره درک بسیار ساده ازمفهوم زمان و دوره ی درک بقای شی

پنجم: 12 تا ماهگی ( دوره ی آغاز تجربه کردن جهان خارج و دستیابی به اولین تجارب حل مسئله و افزایش تقلیداز سایرین.

ششم: تا 24 ماهگی (دوره ی آغاز فکرکردن ، ایجاد تصور اشیاء در ذهن خود ودستیابی به راه های جدید برای حل مسأله

مرحله پیش عملیاتی : 2تا 7 سالگی

علت نامگذاری این مرحله به پیش عملیاتی آن است که کودکان دراین مرحله هنوز قادر به تفکر عملیاتی یا تفکر منطقی نیستند . در این مرحله زبان کمک زیادی به رشدشناختی کودک می کند و او را قادر می سازد تا پدیده ها و امور مختلف را به طور نمادی مورد بررسی قرار داده و مفاهیم مختلف را بشناسد .

ویژگی های مرحله پیش عملیاتی:

1- خودمداری                               2- جاندارپنداری

 مرحله عملیات عینی یا محسوس 7 تا 11سالگی

در این مرحله کودک قادر است تنها با مواد و اشیای محسوس و قابل رویت رابطه برقرار کند. (بیابانگرد، نعمتی ص20)کودک در این مرحله توانایی انجام اعمال منطقی را کسب می کند

از رویدادهای مهم این مرحله درک مفهوم بقاء و یا نگهداری ذهنی از سوی کودکان است .مفهوم بقای عدد،طول،مایع (6تا7سالگی) مفهوم بقای ماده (7تا8سالگی )مفهوم بقای سطح (9تا10سالگی)

سایر ویژگی های شناختی کودک مرحله ی عملیات عینی

1-طبقه بندی کردن

2-بازگشت پذیری

3-ردیف کردن

4-این همانی

5-جبران

6-عدم تمرکز

عملیات صوری یا انتزاعی از 11 تا15 سالگی

اندیشه های کودکان در این مرحله علاوه بر اشیای محسوس موارداحتمالی و فرضی را نیز شامل میشود و لذا کودکان این مرحله قادر میشوند تفکر عملی مبتنی بر روش فرضیه ای-قیاسی را به کار بندند یعنی میتوانند به طرح فرضیه بپردازند و بدون نیاز به مراجعه به اشیای محسوس به وارسی فرضیه خود اقدام کنند. در این مرحله تفکر صوری اتفاق دیگری که برای نوجوان می افتد پدید آمدن نوعی خودمحوری به نام خودمحوری نوجوانی است(الکایند1978) خودمداری نوجوانی نوعی خودآگاهی با باور نوجوانان است مبنی بر اینکه همان قدر که آنها به خود علاقه مندند دیگران نیز به آنان علاقه دارند.

به نظر پیاژه , چهار عامل در تحول شناختی کودک تا ثیر دارد که عبارتند از:

1) پرسش

2) تجربیات محیطی

3) تعاملهای اجتماعی

4) تعادل جویی.

پیاژه معتقد است ، زندگی تعامل خلاقی است که بدون وقفه بین موجودات زنده و محیط زندگی او جریان می یابد . این تعامل خلاق به دو صورت متفاوت اما مکمل یکدیگر انجام می گیرد .

یکی ، بیرونی است که سازگاری نامیده می شود و یکی دیگر درونی است که سازمان نامیده می شود.

تعامل موجود زنده با محیط به دو صورت است:

1ـ برونی: سازگاری

2ـ درونی: سازمان دیده

هر چند پیاژه روان شناس بالینی نبود و مدل شناختی خود را به حوزه‌ی مداخلات روان درمانی تعمیم نداد، ولی نظریه‌ی او به یکی از پایه‌های انقلاب شناختی در روان شناسی تبدیل شده است.

 نظریه‌ی پیاژه امروزه کاربردهای زیادی در روان پزشکی به ویژه شناخت درمانی» - که از سوی آرون‌بک پایه‌گذاری شد- دارد.

شناخت درمانی در درمان مشکلات مختلف از جمله افسردگی، اختلالات اضطرابی، وسواس‌ها، سوءمصرف مواد، خودکشی و… به کار می‌رود. اما جدای از کاربردهای درمانی، نظریه‌ی پیاژه در حوزه‌ی آموزش از ارکان اصلی روان‌شناسی این حیطه بوده و هست ودر موارد بسیاری چون سنجش رشد هوشی، استعداد تحصیلی، تعیین کلاس و آمادگی برای خواندن متون به کار رفته است.

بر اساس نظریه‌ی پیاژه، تجربه» در پختگی کارکردهای شناختی» نقش دارد. پیاژه در تمام نوشته‌های خود تأکید می‌کرد که هرچه محیط غنی‌تر»، پیچیده‌تر» و متنوع‌تر» باشد، احتمال آن که کودک به سطح بالاتری از کارکردهای  ذهنی و توانایی‌های روانی» دست یابد، بیشتر می‌شود.

از نظر پیاژه رشد آدمی از ابتدای تولد تا بزرگسالی دو جریان موازی است که بر یکدیگر تأثیر متقابل دارد این دو جریان عبارتند از :

1ـ از خود به در آمدن (جدایی از خود محوری)

2- سازگاری با واقعیت و جستجوی تعامل

انتقاد از نظریه پیاژه و موقعیت کنونی آن:

1-یکی از ایراد هایی که به نظریه پیاژه وارد آمده مربوط به این اندیشه است که رشد پیش از یادگیری اتفاق می افتد. پیاژه معتقد بود که مراحل رشد ثابت اند و مفاهیمی مانند بقا یا نگهداری را نمیتوان آموزش داد بلکه کودک خود باید در نتیجه رشد آن مفاهیم را درک کند پژوهش های انجام گرفته در این باره نشان داده اند که مفاهیم بقا از یادگیری تاثیر میپذیرند و میتوان آنها را پیش از سن مورد نظر پیاژه آموزش داد.

2- انتقاد دیگر به خودمحوری یا خودمداری کودکان مرحله پیش عملیاتی وارد شده است در این باره نیز پژوهشها نشان داده اند که بر خلاف تصور پیاژه کودکان قادر به درک مسائل از دیدگاه دیگران هستند و اندیشه های آنان خودمحورانه است.

3- مهم ترین انتقاد به اصل نظریه یعنی وجود مراحل رشد وارد شده است از جمله کسانی که به اندیش مراحل رشد ایراد گرفته آلبرت بندورا (1977-1986)است.

4- باز هم انتقاد دیگری که به نظریه پیاژه وارد آمده مربوط به این ادعای اوست که نوجوانان بر اساس پایان مرحله چهارم رشد(مرحله تفکر صوری حدود15تا16سالگی)به تفکر منطقی بر اساس مفاهیم انتزاعی دست میابند فتسکو و مککلور(2005) با استناد به پژوهش های انجام شده در این باره گفته اند 40تا60درصد بزرگسالان به طور کامل قادر به تفکر برحسب عملیات صوری نیستند.

نظریه های نو پیاژه ای و رویکرد خبر پردازی رشد شناختی

نظریه نو پیاژه ای به صورت نظریه هایی که یافته های مربوط به توجه وحافظه و راهبردها با بینش های پیاژه درباره ی کودکان و ساختن دانش در هم می آمیزد.

منابع

زمینه روانشناسی-هیلگارد

روانشناسی پرورشی نوین-دکتر علی اکبر سیف

روانشناسی رشد-لورا برک

پیشگامان روانشناسی رشد-ویلیام سی کرین

Developmental psychology by Jacquelynne s.Eccles

Kaplan and Sadock,s Synopsis of Psychiatry

شرحی از زنبور عسل، عسل و فواید آن و چگونگی پرورش زنبور عسل

معرفی(افراد مشهور، مریم میرزاخانی)

دیار من گیلان (امام زاده اسحاق)